Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα... Μπερδέματα και ξεμπερδέματα ...στην τάξη!!!

 Να τα πούμε;

Γιατί ο έρωτας θα έχει πάντα τον τρόπο του... Έμπνευση και ευρηματικότητα θα χαρακτηρίζουν την εκδήλωσή του.

Μπορεί να ξέρουμε τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς, πόσοι όμως έχουμε ερμηνεύσει τα λόγια τους;

Κι αν τα φέρουμε στο μυαλό μας, γρήγορα θα καταλάβουμε πως τα λόγια τους είναι κάπως...

Προσωπικά πολλές φορές είχα μπερδευτεί -νομίζω πως όλοι μας το έχουμε πάθει- όμως μια ενημερωτική εκπομπή με κάλαντα και οι σχετικές αναζητήσεις τα ξεμπερδεύουν όλα.

Γιατί ο «Άγιος Βασίλης έρχεται και δεν μας καταδέχεται»; Τι είναι το «ζαχαροκάντυο ζυμωτή» και από που και ως που λέμε «Ψηλή μου δεντρολιβανιά» στα κάλαντα;

Μεγάλο μπέρδεμα... το αναρωτηθήκαμε και στην τάξη.Τι θέλει να πει ο δημιουργός;

Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα ήταν ένα τραγούδι αγάπης.

Τι σημαίνουν οι στίχοι τους ;

Η ιστορία ξεκινά στο Βυζάντιο και την χαρακτηρίζει η αγάπη.

Εκείνα τα χρόνια οι φτωχοί και χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων άνθρωποι δεν είχαν το δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες, παρά μόνο σε μεγάλες γιορτές, όπου μπορούσαν να τους απευθύνουν ευχές.

Κάποιος νεαρός λοιπόν, ταπεινής καταγωγής, ήταν ερωτευμένος με μια αρχοντοπούλα, απλησίαστη όμως για την ταπεινότητά του.

Ετσι αποφάσισε ανάμεσα στα κάλαντα του Μεγάλου Βασιλείου, να εντάξει και ένα ερωτικό ποίημα, που είχε συνθέσει, είχε τον λόγο του καθώς αυτό αποκαλύπτει η συνέχεια.

Αρχίζει λοιπόν και βάζει ενδιάμεσους στίχους ανάμεσα στις ευχές - έρωτας εμπνευσμένος και ευρηματικός - με σκοπό να εκδηλώσει με αυτόν τον πρωτότυπο τρόπο τον έρωτά του για εκείνη.

Με αυτόν τον τρόπο και τα κάλαντα θα έλεγε, ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες αλλά ταυτόχρονα θα «παίνευε» την καλή του.

Έτσι την αποκάλεσε ψηλή, σαν δεντρολιβανιά και επειδή φορούσε ένα από τα ψηλά κωνικά καπέλα της βυζαντινής εποχής με το τούλι στην κορυφή, την παρομοιάζει με Εκκλησιά με τ’ Άγιος θόλος (θόλος εκκλησίας).

Της λέει ότι δεν τον καταδέχεται (παρ΄όλο που έρχεται ο Άγιος Βασίλης) γιατί είναι αρχόντισσα κυρία.

Τέλος κλείνει με όμορφα λόγια.

Την λέει ζαχαροκάντυο ζυμωτή, δηλαδή φτιαγμένη από ζάχαρη και την παρακαλεί να του ρίξει μια ματιά (δες και με το παλικάρι).

Στα χρόνια που ακολούθησαν οι στίχοι αυτοί λέγονταν από όλους τους νέους της βυζαντινής εποχής για αυτό και διασώθηκαν καθώς από μια περίπτωση ενός μόνο νέου δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρχει τόση διάδοση του ποιήματος -χωρίς πολλούς θετικούς πολλαπλασιαστές- μέσα στην αυτοκρατορία, σε μια εποχή μάλιστα που η διακίνηση των ποιημάτων δεν ήταν τόσο εύκολη.

Σε μια εποχή λοιπόν που τα κάλαντα δεν τα έλεγαν τα μικρά παιδιά αλλά οι νέοι (δες κι εμέ το παλικάρι λένε στα κάλαντα), έβρισκαν την ευκαιρία με τα κάλαντα να επισκεφθούν τα σπίτια των αγαπημένων τους κοριτσιών και να δουν και να εκφράσουν την αγάπη τους με τον καλυμμένο τρόπο των καλάντων.

Έτσι φτάνουμε σε πιο χειροπιαστές μαρτυρίες και στην διάδοση ενός όμορφου χριστουγεννιάτικου εθίμου.

Γράφει σχετικά (ο καθηγητής Καραμάτσκος Δημήτρης- Μάστερ Θρησκειολογίας)

"Αργότερα στην Ανατολική Ρωμυλία το έθιμο να λένε οι νέοι τα κάλαντα στα σπίτια των κοριτσιών τηρούνταν μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, σύμφωνα με τις διηγήσεις της μητέρας μου (Ανατολική Ρωμυλία, Καρυές), και η συνήθεια αυτή των Καρυωτών μεταφέρθηκε και στα Γιαννιτσά όπου κατέφυγαν ως πρόσφυγες και εγκαταστάθηκαν (στο Συνοικισμό των Καρυωτών)".

Πολλοί καλαντιστές σήμερα αλλοιώνουν τον στίχο «και δεν μας καταδέχεται» και τον μεταβάλλουν σε «και όλους μας καταδέχεται», γιατί νομίζουν ότι ο Άγιος Βασίλης που έρχεται δεν είναι δυνατόν να μη μας καταδέχεται, αγνοώντας ότι ο στίχος αυτός απευθύνεται στην ακατάδεκτη νέα!!! Το έχω κάνει και εγώ...

Στους στίχους των καλάντων που ακολουθούν οι "μονοί στίχοι" είναι οι στίχοι των καλάντων που αναφέρονται στον Άγιο Βασίλειο, που γιορτάζει την πρωτοχρονιά και "οι ζυγοί" αυτοί που απευθύνονται στην κοπέλα. Σε παρένθεση οι επεξηγήσεις που αφορούν στην κοπέλα».

Κάλαντα Πρωτοχρονιάς

1. Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά

2. Ψηλή μου δεντρολιβανιά (που είσαι ψηλή σαν δεντρολιβανιά)

3. και αρχή καλός μας χρόνος

4. εκκλησιά με τ’ άγιο θόλος (με το καπέλο είσαι σαν εκκλησιά με τον τρούλο)

5. Αρχή που βγήκε ο Χριστός, άγιος και πνευματικός

6. στη γη να περπατήσει και να μας καλοκαρδίσει (αν βγει να περπατήσει θα ευφρανθούν οι καρδιές μας)

7. Άγιος Βασίλης έρχεται

8. και δεν μας καταδέχεται (δεν καταδέχεται η κοπέλα)

9. από την Καισαρεία

10. συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ η κοπέλα μου είσαι αρχόντισσα)

11. Βαστάει εικόνα και χαρτί

12. ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είσαι σαν γλυκό ζυμωμένο, σαν ζαχαροκάντιο)

13. χαρτί και καλαμάρι

14. δες κι εμέ το παλικάρι (κοίτα και μένα το παλικάρι)

15. Το καλαμάρι έγραφε

16. την μοίρα του την έλεγε (τη μοίρα του παληκαριού, την ατυχία του;;)

17. και το χαρτί ομίλει

18. άγιε μου, άγιε μου καλέ Βασίλη (ή ο στίχος αυτός υπάρχει σε πολλές εκδοχές και είναι η ακροτελεύτεια αναφώνηση του νέου προς τον Άγιο Βασίλη)

Αυτά τα παράδοξα κάλαντα πέρασαν από γενιά σε γενιά και έγιναν τα πιο διαδεδομένα σε όλη την Ελλάδα.

Ακούγοντας σήμερα τα κάλαντα, ακούμε και την ερωτική εξομολόγηση του φτωχού νέου του Βυζαντίου στην αριστοκράτισσα καλή του.

Ο έρωτας πάντα ...θα έχει τον τρόπο του!!!

Καλή Πρωτοχρονιά!!!

Καλή Χρονιά!!!